Portretten en de model release form

Ah! De Model Release Form! Als je zomaar portretten maakt – en wie doet dat niet – bots je op een gegeven moment tegen een potentieel conflict aan. Soms willen mensen namelijk niet gefotografeerd worden, en uit coulance geef ik daaraan toe, hoewel ik daartoe juridisch niet verplicht ben. Daar kom ik zo meteen op terug. En soms word je bijna in de gracht gegooid wegens een mogelijke foto (maakte ik mee in 2012) of word je zelfs beroofd omdat je op straat staat te fotograferen. Dat is ook meteen de reden dat ik niet aan straatfotografie doe, want sinds 2013 denk ik wel twee keer na voordat ik mij in de grote stad met een camera alleen op straat begeef. Voor je het weet ben je alles kwijt en heb je een gebroken arm en fysiotherapie voor terug. Maar juridisch staat niets je in de weg om op straat te fotograferen.

De reden dat mensen bezwaar kunnen maken is dat zij niet afgebeeld willen worden. Zo simpel is dat. En daarbij spelen er twee rechten. De eerste is het auteursrecht. Jij maakt de foto en dus ligt het publicatierecht volgens de Auteurswet bij jou. Dat gebeurt automatisch en daar hoef je niets voor te doen. Druk op de sluiterknop, de foto is er en vanaf dat moment is het jouw eigendom. Jij mag er beslissen wat er mee gebeurt, inclusief het publicatierecht. Jij maakt uit waar en wanneer jouw werk geopenbaard mag worden, uiteraard door jezelf, maar ook door anderen na toestemming van jou.

Oh ja?
Nee. Niet altijd. Er is namelijk ook zoiets als portretrecht. En daar doen mensen nogal eens een beroep op. Het auteursrecht ligt bij jou, maar het portretrecht ligt formeel bij de persoon die gefotografeerd wordt. Die persoon mag beslissen of zijn of haar afbeelding mag worden geopenbaard. En dan spelen twee bepalingen, namelijk of de foto in opdracht of niet in opdracht is gemaakt.

Portretrecht niet in opdracht

Als de foto niet in opdracht is gemaakt ben je in principe vrij om de foto te publiceren, mits het belang van de afgebeelde persoon zich niet verzet tegen het belang van de publicatie.

Artikel 21 Auteurswet luidt namelijk als volgt:

Artikel 12 Auteurswet:
Is een portret vervaardigd zonder daartoe strekkende opdracht, den maker door of vanwege den geportretteerde, of te diens behoeve, gegeven, dan is openbaarmaking daarvan door dengene, wien het auteursrecht daarop toekomt, niet geoorloofd, voor zoover een redelijk belang van den geportretteerde of, na zijn overlijden, van een zijner nabestaanden zich tegen de openbaarmaking verzet.


Zo’n niet-opdracht situatie komt nogal eens voor bij straatfotografie. Probeer eens in de grote stad te fotograferen zonder mensen in beeld. Lukt niet. Vooral op openbare plaatsen waar veel mensen zijn is het nagenoeg onmogelijk om een straatbeeld te fotograferen zonder mensen.  Het algemeen belang van de afgebeelde mensen verzet zich in de regel echter niet tegen publicatie van de foto. En zoals gezegd, als ze mij vriendelijk vragen om buiten beeld te mogen blijven voldoe ik daaraan, en zie ik van mijn juridisch recht af om die persoon te fotograferen. Iedereen is dan tevreden.
Anders is het als je bijvoorbeeld een foto van een darkroom publiceert met klanten die herkenbaar in beeld zijn. Dan verzet het algemeen belang zich wél tegen publicatie, want die klanten willen doorgaans niet bekend hebben dat ze naar darkrooms gaan. Het is dus een afweging. Ik doe die afweging op basis van gezond verstand, en doorgaans is dat een goede afweging.

Portretrecht wel in opdracht

De andere situatie is dat de foto wél in opdracht is gemaakt.

Artikel 20, lid 1 Auteurswet:
Tenzij anders is overeengekomen is degene, wien het auteursrecht op een portret toekomt, niet bevoegd dit openbaar te maken zonder toestemming van den geportretteerde of, gedurende tien jaren na diens overlijden, van diens nabestaanden.

Dat betekent dat een foto, of foto’s, in opdracht gemaakt, niet zomaar mag worden gepubliceerd en geopenbaard zonder toestemming van degene op de foto is afgebeeld. Vanwege het element “Tenzij anders is overeengekomen” moet er dus expliciet om toestemming worden gevraagd.

Model Release Form

Die toestemming kan worden verkregen via een model release form, ook wel een quitclaim genoemd. Een model release form is een schriftelijke verklaring waarin het model afziet van portretrechten en toestemming geeft voor publicatie ooit en ergens. Daar heb ik vorige week mee te maken gekregen. Nee, ik zat niet in een probleem. Ik was niet eens de fotograaf, maar het model voor de verandering. In het voorjaar las ik een oproep van fotografe Wilma van de Hel die mannelijke modellen zoekt voor het Mooi Man fotoproject, een project over mannelijkheid en mannelijk naakt. Van de Hel stelt daarbij dat modellen doorgaans vrouwen zijn die door mannelijke fotografen worden vastgelegd, en zij wil dat eens omdraaien. Nu ben ik een groot voorstander van zelfrespect en mannenemancipatie (dat is hard nodig!)  en dit leek mij een leuk project om daar mijn bijdrage aan te leveren. Bovendien wilde ik eens zien hoe een andere fotograaf of fotografe invulling geeft aan model release forms. Daar leer ik ook van.
Zo geschiedde. Vrijdag 30 oktober 2015 was Van de Hel bij mij over de vloer voor de fotoshoot. Zij achter de camera, ik ervoor.

Ik kreeg na afloop een model release form ter ondertekening voorgelegd waarin alle rechten en plichten werden omschreven. Ik wist natuurlijk dat die er aan kwam. In het voorjaar werd in een mail al duidelijk gesteld dat ik moest beseffen dat ik “later kon worden herkend” en dat ik een model release form moest ondertekenen. En de model release form liet ook geen twijfel bestaan:

“Ik, het model, geef toestemming aan de fotograaf om de foto’s te mogen gebruiken onder de volgende voorwaarden:”

<volgt een aantal eenduidige voorwaarden voor gebruik door de fotografe, waarin ik per stuk via een wel/geen keuze toestemming kon verlenen>

en

“Met het tekenen van dit formulier geef ik alle rechten aan de fotograaf betreffende het gebruik van de foto’s zoals hierboven beschreven. Er is geen betaling aan mij verschuldigd.”

Er volgde nog wat bepalingen over compensatie als het contract toch verbroken zou worden en:

“Ik heb dit formulier zorgvuldig gelezen en begrepen. Ik ben 18 jaar of ouder.” Met ruimte voor een krabbel van mij en haar.

Het formulier besloeg een A-4, maar in essentie is dit eigenlijk alles.

Maak afspraken!

Een model release form is een bijna noodzakelijk schriftelijk contract om later problemen te voorkomen. Het geeft de mogelijkheid om vooraf afspraken te maken zodat beide partijen weten waar ze aan toe zijn. Heb je een opdracht met portretten en je wilt die openbaar maken, vraag dan toestemming! Dat heb ik ook gedaan na een fotoshoot met een klant in Vleuten en zij gaf mij vriendelijk toestemming om haar portret in mijn portfolio op te nemen. Net als Van de Hel dat deed, vroeg ik eerst om toestemming, alleen maar om aan de eis van dat portretrecht te voldoen.

En dat doe ik altijd. Elk portret op mijn website is voorafgegaan door een schriftelijk verleende toestemming die ik, ook op grond van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), moet bewaren. Geen fratsen dus.

En mijn foto’s? Geen idee, mocht je dat willen weten. Ik lig nu bij Van de Hel op tafel. Het zijn ook niet mijn foto’s. Maar ik zal ze wel eens zien opduiken. Ooit en ergens.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *