Ah, auteursrecht. Het verhaal van mijn en dijn. Wat van mij is, is van mij en daar moet jij met jouw vingers van afblijven. Daar kan ik helemaal mee inkomen.
Nu is auteursrecht geen eenrichtingsverkeer. Ik kan mijn rechten op mijn werk laten gelden. Dat geldt voor een ander ook. Dus moet je voorzichtig zijn met eigenlijk alles wat door mensen bedacht en gemaakt is, want daar zal ongetwijfeld auteursrecht op zitten. Muziek? Auteursrecht. Literatuur? Auteursrecht. Toneel? Auteursrecht. Beeldende kunst? Auteursrecht. Architectuur? Raad eens… auteursrecht ja. Als een mens iets verzonnen en gemaakt heeft… zit er hoogstwaarschijnlijk auteursrecht op.
Architectuur
Nu is het met kunst en architectuur wel een beetje anders geregeld. Een aantal maanden geleden was er een flinke discussie op het Facebookforum van Werk aan de muur. Aanleiding was een juridische sommatie van de eigenaars van verschillende bouw- en kunstwerken in Nederland om werken te verwijderen, wegens inbreuk op het auteursrecht. Sommige mensen wilden echt niet horen/geloven/aanvaarden dat een reproductie van een bestaand werk wel eens een schending van het auteursrecht kon betekenen. “Ik maak toch de foto? Dan is de foto toch van mij?”, werd veel gehoord, er aan voorbijgaand dat (1) er dan blijkbaar ineens wel auteurs- en eigendomsrecht bedongen kon worden, en (2) het werk op de foto niet van de fotograaf was en dus een reproductie maakte van een bestaand werk van een ander. Die discussie duurde echt heel lang en leidde er uiteindelijk toe dat fotografen hun werken gingen doorvlooien en verwijderen als die niet aan de eisen voldeden.
En ja, dat heb ik ook gedaan, toen mij de betekenis van de Auteurswet echt doordrong. Ik heb ook werken verwijderd waar ik tevreden over was maar die mij op termijn in problemen konden brengen. Kill your darlings dus. Wat voor een ander geldt, geldt ook voor mij en dus moesten die werken weg.
Even haarkloven
Voordat ik afdwaal, laat ik eerst de wettekst erbij pakken die gaat over auteursrecht van kunst en architectuur. Die tekst staat in de Auteurswet 1912 (revisie 2004). De meest relevante artikelen zijn artikel 10, eerste lid, onder 6 en 8 en artikel 18 en luiden:
artikel 10, eerste lid, onder 6:
“teeken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografieën, graveer- en andere plaatwerken;”
artikel 10, eerste lid, onder 8:
ontwerpen, schetsen en plastische werken, betrekkelijk tot de bouwkunde, de aardrijkskunde, de plaatsbeschrijving of andere wetenschappen;
Artikel 18:
“Als inbreuk op het auteursrecht op een werk als bedoeld in artikel 10, eerste lid, onder 6°, of op een werk, betrekkelijk tot de bouwkunde als bedoeld in artikel 10, eerste lid, onder 8°, dat is gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst, wordt niet beschouwd de verveelvoudiging of openbaarmaking van afbeeldingen van het werk zoals het zich aldaar bevindt.
Okee. En oh ja, voor ik het vergeet: dit betreft alleen Nederland. In andere landen liggen de regels weer anders. Hou daar rekening mee.
Als je die teksten gaat ontleden, tref je de volgende elementen aan.
1. teken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografieën, graveer- en andere plaatwerken en werk betrekkelijk tot de bouwkunde
2. moeten permanent in openbare plaatsen staan
3. moeten worden afgebeeld zoals ze zich daar bevinden.
Vrij vertaald betekent dat, dat een werk dat kan worden ingedeeld onder (1) kan worden gefotografeerd en gepubliceerd, mits deze (2) permanent in de openbare ruimte staat (dus niet bijvoorbeeld een schilderij dat tijdelijk even op straat is neergezet), en (3) wordt afgebeeld zoals het zich daar bevindt. En de open ruimte is die ruimte die door iedereen vrij betreden kan worden. De straat bijvoorbeeld, maar een bouwwerk dat je van de openbare straat kan zien, wil nog niet zeggen dat dat in de openbare ruimte staat. Het werk moet echt in de openbare ruimte staan. En voor openbare ruimtes die door muren zijn omgeven, denk aan winkelcentra of het Centraal Station, gelden weer andere regels. De gorilla’s van de beveiliging kunnen je daar van alles over vertellen. Dat doen ze graag heb ik gemerkt, vandaar dat ik nooit binnen afgesloten openbare ruimtes fotografeer.
Gelukkig maar. Als deze bepalingen er niet zouden zijn, is het schier onmogelijk om op straat te fotograferen, want altijd is er wel ergens een gebouw of kunstwerk in de afbeelding te zien. Probeer eens in de stad een bouwwerk uit beeld te houden. Lukt niet. Nu ligt de grens wel bij 70 jaar na het overlijden van de architect, dus de Domtoren mag je vrij fotograferen.
Claims
De sommatie van die juristen waar ik het zojuist over had, betrof dan ook fotografische werken die niet aan de bovengenoemde wetteksten voldeden. Ik heb die werken bekeken en ja, die afgebeelde bouw- en kunstwerken waren in de foto hevig bewerkt. Ze waren uit de omgeving gelicht en/of gespiegeld, of deels afgebeeld tegen een neutrale hemel (zie 3). Allemaal heel kunstzinnig en artistiek, en veel werken kon ik wel waarderen daarom, maar het was wel een schending van het auteursrecht zoals gedefinieerd in de Auteurswet.
En daar was weinig begrip voor. Sommigen dachten dat de soep niet zo heet zou worden gegeten en dat het met claims niet zo’n vaart zou lopen. Ik denk het wel. Zeker in deze overspannen gejuridiseerde tijd, waar eigendomsrecht zo belangrijk is. Mijn en dijn. Vroeger gingen we naar de kerk. Nu gaan we naar de rechter.
En in dat milieu ben ik ook wijzer geworden. Als ik iets fotografeer is het eerste criterium: is het door iemand gemaakt? Zo ja, wanneer? Is de architect langer dan 70 jaar geleden overleden? Is het in de openbare ruimte? Staat de omgeving op de foto? Je bent vooral bezig te klooien met regeltjes en jezelf in te dekken.
En dát is de reden dat mijn werk vooral bloempjes en beestjes betreft. Want daar zit geen auteursrecht op. Door de juridisering van de maatschappij (alles is verboden tenzij het is toegestaan) door dikbetaalde legal eagles is de lol wel een stuk minder geworden.
